සංස්කෘත කාව්‍යයනට මූල බීජ සැපයූ විිශිෂ්ඨතම ග්‍රන්ථය මහාභාරතයයි. මෙතෙක් බිහි වූ සකු නිර්මාණ දෙස බැලීමෙන් ඒ බව තහවුරු වේ. මහාභාරතය හා සමානව හෙළ කාව්‍ය කරණයේ දී කල්පලතාවක් මෙන් අවැසි වනුයේ බෞද්ධ ජාතක පාලියයි. බොදු කථා ප්‍රවෘත්තීන් සංස්කෘත ව්‍යාකරණයට යොදාගත් ප්‍රථම කාව්‍ය රචකයා වනුයේ භදන්ත අශ්වඝෝෂ ආචාර්ය පාදයන්ය. එහි සුවිශේෂ පියවරක් ඉදිරියට තබමින් බෞද්ධ සංස්කෘත සාහිත්‍ය පෝෂණය කරනුයේ ආර්යශූර පාදයෝය. එහි අග්‍ර ඵලයක් වශයෙන් ජාතක මාලාව හඳුන්වා දිය හැකිය. මේ සඳහා ඔහු පාදක කරගෙන ඇත්තේ ජාතක පාලියේ එන ජාතක කථාවන්ය. මෙය අප අතට පත්වීම සමස්ථ බෞද්ධ ජනතාව ලැබූ ජයග්‍රහණයකි. මේ පිළිබඳ පර්යේෂණ සිදු කළ බ්‍රයන් හෝටන් හෙන්ඩි්‍රක් කාර්න් පඬිවරයා මුද්‍රණ ද්වාරයෙන් මෙය පිට කිරීම සඳහා පුරෝගාමීව කටයුතු කළේය.
කතුවරයා පිළිබඳ විවිධ මත
බෝධිසත්වාවධානමාලා නමින් ද හඳුන්වනු ලබන මෙහි කර්තෘ ආර්යශූර පාදයෝය. මෙම ආර්යශූරපාදයෝම අශ්වඝෝෂ, මාතෘචේට, පිතෘචේට, දූරදර්ශ, ධර්ම සුභූති, මණිචිත්‍ර යන අපර නාම වලින් ද හැඳින්වෙන බව පිළිගන්නා වැදගත් කරුණකි. තවත් සුවිශේෂි අදහසක් වනුයේ අශ්වඝෝෂ ආර්යශූර යනු දෙදෙනෙක්ම වන අතර එක් අයෙකු නොවන බවයි. මේ සඳහා නිගමනයකට එළඹීම යෝග්‍ය ක්‍රමය වනුයේ බුද්ධ චරිතයේ සහ ජාතක මාලාවේ භාෂා විලාශයන් අධ්‍යයනය කිරීමයි. ජාතක මාලාවෙහි එන සරල සුගම භාෂා විලාශය කාලිදාස සමයට ඉතාමත් සමීප වන බව විද්වත් මතයයි. ඒ අනුව ජාතක මාලාව අශ්වඝෝෂයන්ට පසුව කාලිදාසයන්ට පෙරාතුව රචනා වන්නට ඇතැයි නිගමනය කෙරෙයි. ඕල්ඩන් බර්ග් මහතාගේ අදහස මෙය ක්‍රි:ව 434ට පූර්වයෙන් රචනා වන්නට ඇති බවයි. ඒ සඳහා මොහු ඉදිරිපත් කරන සාධකය වනුයේ චීන ජාතික ඉට්සිංගේ වාර්තාවෙහි ජාතක මාලාව පිළිබඳතොරතුරු විද්‍යමාන වීමයි.
විශේෂයෙන් ජාතක මාලාව කතුවරයා සඳහා ආර්යශුර,ශූරපාද,ආර්යශුරපාද,භදන්තශූර,ආචාර්යශූර ආදි නාමයන් රාශියක් භාවිත වේ. මේ අතුරින් ආර්යශූරපාද යන්න ලක්දිව භාවිත නාමය යැයි නිගමනය කළ හැකිය. ඒ සඳහා ප්‍රබල සාධකය නම් ධර්මප්‍රදීපිකාවෙහි මෙකී නාමය සඳහන්ව තිබීමයි. මීට අමතරව ශූරපාද ලක්වැසි ගෘහස්ථ පඬිවරයෙකු බව නිකාය සංග්‍රහය හෙවත් ශාසනාවතාරය සාක්‍ෂිය සපයයි. එහි සඳහන් වන නාමයන් හොඳින් පරීක්‍ෂා කරන්න.
“එසේම ශ්ලෝක සිද්ධාර්ථය, සාහිත්‍යවිල්ගම්මුලය, අනුරුද්ධය, දීපංකරය, මයුරපාදය, ධර්මසේනය යනාදී ස්ථවිරයන් හා ශූරපාදය,ධර්මකීර්තිපාදය, ධීරනාගපාදය, රාජමුරාරිය, කවිරාජශේකරය, අග්‍ර පණ්ඩිතය යනාදී වූ ගෘහස්ථ පණ්ඩිත ජනයෝ ධර්මානුගත ශ්ලෝක ප්‍රබන්ධ හා විචිත්‍රාර්ථ ප්‍රකාශක වූ සන්න ගැටපද හා නොයෙක් ධර්ම ව්‍යාඛ්‍යාන ඉපිද වූහ. ”
ව්‍යාඝ්‍රී ජාතකයේ සඳහන් වන පරිදි අප මහා බෝසතාණන් වහන්සේ බඩසයින් පෙළෙන මෘග දෙනකට ආහාර සඳහා ස්වශරීරය පරිත්‍යාග කළ බව සඳහන් වේ. තාරානාථ සඳහන් කරනුයේ බෝසතාණන් වහන්සේ අනුව යමින් ආර්යශූර පාදයෝ ද පැටවෙකු සහිත බඩසයින් පෙළෙන මෘග දෙනකට සිය ශරීරය පරිත්‍යාග කළ බවයි. එතුමා සම්බන්ධ මෙකී කථා ප්‍රවෘත්තිය සත්‍ය අසත්‍ය දැයි ඉඳුරා කිව නොහැකිය. එසේ වුවත් ශූරපාදයන් අතිශය පරිත්‍යාගශීලී තුනුරුවන් කෙරෙහි සැදැහැති ධර්මයෙහි පෘථුල අවබෝධයක් තිබූ පඩිවරයෙකු බව පැහැදිලිය. ඒ පිළිබඳ ජාතක මාලාව අධ්‍යයනය කිරීමෙන් මනාව අවබෝධ වේ. ගෘහවාසයේ ආදීනව පමණක් නොව පැවිදි බවේ අනුසස් පිළිබඳව එතුමාට ගැඹුරු අවබෝධයක් තිබූ වග ජාතක මාලාවේ එන ඇතැම් සිද්ධි අවස්ථා නිරූපනයෙන් ප්‍රකට වේ . එයට කදිම නිදසුනක් පහත සඳහන් වේ.
“ කුකාර්යය - ව්‍යාසංග දෝෂසම්බාධං ප්‍රමාදස්පදභූතං ධනාර්ජනරක්‍ෂණ ප්‍රසංග ව්‍යාකූලමුපගම විරෝධී ව්‍යසන ශරශත ලක්‍ෂ්‍යභූතමපර්යාන්ත කර්මාන්තානුෂ්ඨාන පරිග්‍රහ ශ්‍රමමතෘප්තිජනකං කෘශාස්වාදම් ගාර්හස්ත්‍යමවේත්‍ය තද්දෝෂ විවික්ත සුඛාංච ධර්ම ප්‍රතිපත්‍යනුකූලාං මෝක්‍ෂ ධර්මාරම්භාධිෂ්ඨානභූතාං ප්‍රවෘජ්‍යා මනුපෂ්‍යන් මහතීමපිතාන් ධනසමෘර්්ධිමපරික්ලේශාධිගතං ලෝක සන්තතිමනෝහරාං තෘණවදපාස්‍ය ..............”
ආර්යශූරපාද ඇතැම්විට ගිහි ජීවිතයත් පැවිදි ජීවිතයත් ගත කළා ද වියහැකිය. සාමාන්‍ය පිළිගැනීම ආර්යශූර උත්තර භාරතීය බමුණෙක් බවත් පසුව බුදුදහම වැළඳගත් බවත්ය. සාමාන්‍ය පිළිගැනීම මෙසේ වුවත් යථෝක්ත සාධක රාශිය පදනම් කරගනිමින් ලොව සුපතළ විද්වත්හු සිය මත මෙසේ ඉදිරිපත් කරති. මහාචාර්ය විජයසූරිය මහතා නිකාය සංග්‍රහයේ සඳහන් ශූරපාද ජාතක මාලාවේ කර්තෘ ආර්යශූරපාදම බව පිළිගනියි.
“ආර්ය යන්න පුද්ගල නාමයට මුලින් මෙකල වඩාත් භාවිත කළේ සංස්කෘත මාධ්‍යයෙන් බුදුදහම හදාළ මහායානයට සම්බන්ධ ගිහි පැවිදි ලේඛකයන්ය. ඇතැම් මහායාන බෞද්ධ සූත්‍ර වලට ද ඔවුහු ආර්ය යන්න යෙදූහ. ඒ අනුව ආර්යශූරපාදයන්ගේ පුද්ගල නාමය “ශූර” යන්නයි. එදා “පාද” යෙදුනේ ගෞරවය සඳහාය. අදත් එය “පාදයන් වහන්සේ ” යැයි භික්ෂු නාම අගට යෙදෙයි. එහෙත් එදාමෙන් අද නම් ගිහියන් සඳහා “පාද” නොයෙදේ.”
ලෝකප්‍රකට පුරා විද්‍යාඥයෙකු සහ ප්‍රාචීන භාෂා විශාරදයෙකු ද වන ආචාර්ය සී.ඊ.ගොඩකුඹුර මහතා මේ පිළිබඳව දක්වන මතය මෙසේය.
“ කෙනෙක් ආර්යශූර සිංහලයෙක් නොවේ යැයි කියත් එයිනුදු පෙනෙන්නේ ආර්යශූර පාදයන් සිංහලයෙකැයි මතයක් තිබුණු බවයි. ශූර පාදයන් නාලන්දාවේ ශාස්ත්‍ර උගත්තේ යැයි අයෙක් කියත් ඒද විය හැකිය.ආර්යශූර පාදයෝ නාලන්දාවේ අනුරාධපුරයට අවුත් එහිදී තමාගේ කෘතීන් කළාද විය හැකිය. ආර්යශූර පාදයන් හා නාලන්දාව අතර මහත් සම්බන්ධයක් තිබුණේය.”
තවද ආචාර්ය කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමියෝ මේ සම්බන්ධව දක්වන මතය මෙසේය.
“ ලංකාවේ ප්‍රථම සංස්කෘත ග්‍රන්ථය ද අභයගිරියේ භික්ෂු නමක් විසින් ලියන ලදි. මීට පසු අභයගිරියේ විසූ ආර්යශූරපාද නම් හිමි නමක් (?) ජාතක මාලාව සකු බසින් ලියූහ. මේ ජාතක මාලාව ජානකී හරණයට වඩා වෘද්ධතම යැයි කියති.
” ආර්යශූර පාද ලක්වැසියෙකු බවට සාධක රාශියක් පවතී. ඒ අතරින් ප්‍රධාන වන්නේ ආර්යශූර පාදයන්ට පසුව මෙරට ජීවත් වූ සිංහල,පාලි කවීන්ට ඔහුගේ ආභාෂය ලැබී තිබීමයි.
“ ගුරුළුගෝමීන් විසින් ධර්මප්‍රදීපිකාවේ දී සුරාපානයේ දොස් දැක්වීම සඳහා ජාතක මාලාවේ කුම්භ ජාතකයේ පද්‍ය සයක් උපුටා දක්වා ඇත.ක්‍රි:ව 12 වන සියවසේ දී පමණ ලියන ලද පාලි හත්‍ථවනගල්ල විහාර වංශයේත්, එළුඅත්‍තනගලු වංශයේත් පෙනෙන පරිදි ජාතක මාලා ශ්ලෝක විස්සක් හා පද්‍ය කාණ්ඩ ද පාලි ගාථා පද්‍ය කාණ්ඩ හා සිංහල අනුවාද වශයෙන් ද පෙරලා දක්වා ඇත.
පාලි ජිනාලංකාර වණ්ණනා කතුවරයා ද ජාතක මාලාවේ කොටස් උපුටාගෙන ඇත. පොළොන්නරු යුගයේ ලියූ කාව්‍ය තිලක නම් සසඳා ගී කාව්‍යයට ජාතක මාලාවේ ආභාෂය ලැබී ඇත.” ඉහත සඳහන් වූ සාධකයන් ඇසුරින් පැහැදිලි වනුයේ ආර්යශූර පාදයෝ ලක්දිව වාසය කර ඇති බවය. ලක්දිව පශ්චාත් කාලීන හෙළ සකු මගධ බෞද්ධ ග්‍රන්ථයන්ට ජාතක මාලාවේ ආභාෂය ලැබීම හේතු කොට ගෙන නියත වශයෙන්ම ජාතක මාලාව ලක්දිව රචිත සංස්කෘත ග්‍රන්ථයක් බව පැහැදිලිය.
ඉට්සිංගේ භ්‍රමණ වෘත්තාන්තයේ ද ජාතක මාලාව පිළිබඳ සඳහන් වී තිබේ.ඉට්සිං දඹදිවට පැමිණියේ ක්‍රි:ව 673 දීය.
මෙකී සාධකයන් ඇසුරින් මහාචාර්ය ඕල්ඩන් බර්ග් මහතා ආර්යශූර විසූ කාලය නිර්ණය කරයි. ඒම මහතා 07වන සියවසට මෙපිට ආර්යශූර පාදයන් විසූ බව දක්වයි. මීට අමතරව ජාතක මාලාවේ කාල නිර්ණය පිළිබඳව සාධකයක් අජන්තාවේ අඳින ලද සිතුවම් තුළින් ද අනාවරණය වේ. එහි සඳහන් සිතුවම් වලට යටින් ජාතක මාලාවේ පද්‍ය ලියා ඇත. අජන්තාවේ සිතුවම් ක්‍රි:ව 06 වන සියවසට අයත්ය.
ආචාර්ය චාල්ස් ගොඩකුඹුර මහතා මේ පිළිබඳව දක්වන ලද මතය නම් කුමාරදාස කවියාට සමකාලීන වන අතර ආර්යශූරපාද ඊට පෙර විසූවකු බවයි. මේ අනුව ආර්යශූරපාද ක්‍රි:ව 01 - 04 සියවස් අතර විසූවකු බව මේ පිළිබඳව කරන ලද පර්යේෂණ තුළින් තහවුරු වී ඇති අතර බොහෝ පඬුවන් ද එකී මතය පිළිගනී.
ග්‍රන්ථ තත්වය
මෙහි ජාතක කථා 34 ක් අන්තර්ගතය. සරල සුගම බස් වහරක් ජාතක මාලාව සඳහා යොදාගෙන ඇති අතර එය ශ්‍රාවක පාඨක කාහට වුව ද පහසුවෙන් කියවා තේරුම් ගැනීමට හැකි වීම මෙහි විශේෂත්වයකි. ගද්‍ය පද්‍ය දෙකින්ම යුක්ත වීම හේතුවෙන් චම්පු කාව්‍ය ගණයට අයත් වූවකි. අප්‍රකට වෘත්ත රාශියක් මේ සඳහා යොදා ගෙන ඇත. අවිෂහ්‍ය ශෙට්ඨි ජාතකයේ 22 සිට 24 තෙක් වූද බ්‍රහ්ම ජාතකයේ 04,32 වැනි ශ්ලෝක මත්ත මයුර වෘත්තයෙන් බැඳ ඇත. එසේම කුම්භ ජාතකයේ 17 වැන්න ද මහා බෝධි ජාතකයේ 25 වැන්න ද ප්‍රමිතාක්‍ෂර වෘත්තයෙන් බැඳ ඇත. බ්‍රහ්ම ජාතකයේ 26 භුජංග ප්‍රයාත වෘත්තයෙන් ද කුම්භ ජාතකයේ 20 වැන්න ප්‍රහරණ කලිකා වෘත්තයෙන් ද මහා බෝධි ජාතකයේ 34 සිට 39 තෙක් වූ ශ්ලෝක සුමතිකා විරිතෙන් ද බැඳ ඇත.
ජාතක මාලාව සකු කාව්‍යක් වශයෙන් පමණක් අපට හඳුන්වා දිය නොහැකිය. ධර්ම ග්‍රන්ථයක් වශයෙන් බෞද්ධ ලෝක වාසීන්ට මෙය සමීප වූවකි.
ශ්‍රීමන්තී සත්ගුණ පරිග්‍රහ මංගලානි -කීර්ත්‍යාස් පදාන්‍ය නව ගීත මනෝහරාණි පූර්ව ප්‍රජන්ම සුමුනේශ්චරිතාද් භූතානි - භක්‍ත්‍යාශ්ව කාව්‍ය කුසුමාඤ්ජලිනාර්චෛෂ්‍යෙ
පෙර ප්‍රසිද්ධ ජාතිවල සර්වඥයන් වහන්සේගේ සෝභා සම්පන්න වූ සාධු ගුණ ඇතුළත් බැවින් කල්‍යාණ වූ කීර්තියට ස්ථාන වූ අනින්දිත වූ එහෙයින්ම මනහර වූ අද්භූත චරිතයන් ස්වකීය කාව්‍ය නැමති මල් ඇඳිල්ලෙන් ආදරයෙන් පුදන්නෙමි.
මේ අනුව බෝසතුන්ගේ අද්භූත මනහර වූ චරිතයන් විස්තර කිරීම මෙහි සුවිශේෂී පරමාර්ථයයි. බෝධිසත්වාවධානමාලා යන්නද ඒ අනුව අර්ථවත් වන්නකි. අවධාන යන්නෙන් චරිතය හඳුන්වන අතර බෝසතුන්ගේ චරිත මෙහි විස්තර වන බැවින් එකී නාමය ද මේ කාව්‍ය කෘතියට යෝග්‍යය.
ජාතක මාලාවේ එන 34 ක් වූ ජාතක කථාවන් සුපරීක්‍ෂාකාරීව බැලීමෙන් ශූරපාදයන්ගේ තවද පරමාර්ථයක් පැහැදිලි වේ. එනම් පාරමිතාවන් එකින් එක විස්තර කිරීමට කවියා අපේක්‍ෂ කළ බවයි. එහෙත් සර්වප්‍රකාරයෙන් ස්වකීය අදහස සමෘද්ධ වූ බවක් මේ තුළින් නොපෙනේ. මෙහි සඳහන් මුල් කථා 10 බෝධිසත්වයන්ගේ දාන පාරමිතාව සම්පූර්ණ කළ ආකාරය දැක්වෙන සිත්කළු කථාවන්ගෙන් යුක්තය. දෙවන කථා 10 ශීල පාරමිතා විස්තර කරන අතර තෙවන කථා 10 වෙන් වන්නේ ක්‍ෂාන්ති පාරමිතාව විස්තර කිරීමටය. මහායාන පාරමිතා ලැයිස්තුවේ ක්‍ෂාන්ති පාරමිතාව තෙවන පාරමිතාවයි. සෙසු කථා සතර බෝධිසත්වයන්ගේ වීර්ය පාරමිතාව විස්තර කරනු ලබයි. ඒ අනුව කතුවරයා සෑම පරාමිතවකටම බෝධිසත්ව කථා 10 බැගින් එක් කරමින් බෝසතුන්ගේ දස පාරමිතාවන් විස්තර කිරීමට උත්සුක වූ බවක් පෙනේ. එහෙත් එය සම්පූර්ණ ධර්ම ග්‍රන්ථයක් බව නොපෙනේ. එය සම්පූර්ණ කිරීමට නොහැකි වූයේ තාරානාථ දක්වන පරිදි ඔහු කළුරිය කළ නිසාවෙන් විය හැකිය.
ජාතක මාලාවට මූලාශ්‍ර වී ඇත්තේ ජාතක පාලිය බව අප යට දක්වන ලදි. ඒ අනුව ජාතක පාලියෙන් කථා වස්තු 20 ක් ද කථා 12 ක් චරියා පිටකයෙන් ද ගෙන ඇත. කථා වස්තු දෙකක් අප්‍රකට මූලාශ්‍රයකින් ගෙන ඇත. ඇතැම් විට මෙය තත්කාලීන යුගයේ ජන ව්‍යවහාරයේ පැවතියාද විය හැකිය.
ජාතක මාලාවේ පැනෙන කථා ශරීරය දෙස බැලීමෙන් මහායාන ආභාෂය කෙතෙක් දුරට බලපා ඇද්දැයි වටහා ගත හැකිය. ශූරපාදයන් කථා වස්තූන් පෙළගැස්වීමේ දී යම් අනුපිළිවෙළක් අනුව ගොස් ඇති බව පෙනේ. මහායානිකයන් දස පාරමිතා දක්වන පිළිවෙළට ජාතක කතා සංග්‍රහකොට ඇති බව මැනවින් පසක් වේ. මේ පිළිබඳ කරුණු යට දක්වන ලදී. විශේෂයෙන් මහායානික ධර්මය තුළ පාරමිතා සම්පූර්ණත්වයට පත් කරනුයේ හුදෙක් බුදුවීම සඳහා නොව අන්‍යයන්ට යහපත සලසා දීම සඳහාය. මෙකී මහායාන අදහස් ජාතක මාලාවට පිවිස ඇති බව ඇතැම් ජාතක කතාවන් තොරතුරු සපයයි. හස්ති ජාතකයේ ද එබඳු තැනක් පිළිබඳව විස්තර වේ. කාන්තාරයේ පීඩිත වූවන්ට සිය සිරුර පූජා කරනුයේ මෙබඳු පරමාර්ථයක් ඇතිවය.
“ නායං ප්‍රයත්න: සුගතිං සමාප්තුං - නෛකාත පත්‍රාං මනුජේන්‍ද්‍ර ලක්‍ෂමීම් සුඛප්‍රකර්ශෛ: කරසාන් නච දස්‍යාං - බ්‍රාහ්මිං ශ්‍රියං නෛව න මෝක්‍ෂ සෞඛ්‍යං ”
“යත් වස්ති පුණ්‍යං මම කිඤ්චි දේවං- කාන්තාරමග්නං ජනමුජ්ජිහීර්ෂෝ: සංසාර කාන්තාර ගතස්‍ය තේන - ලෝකස්‍ය නිස්තාරයිතා භවේයම්”
ඉති විනිශ්චිත්‍ය ස මහාත්මා ප්‍රමෝදාදගණික ප්‍රපාත නික්ෂේප මරණ දුක්ඛං ස්ව ශරීරං තස්මාත්ගිරිතටාද්‍යතෝද්දේශං මුමෝ ච.
මෙයටම උදාහරණයක් වශයෙන් සිවි ජාතකයේ පැනෙන තැනක් විස්තර කර දිය හැකිය. සිවි රට රජතුමා තමා වෙත පැමිණි යදියාට ස්වකීය ඇස් පරිත්‍යාග කරනුයේ පරාර්ථය සඳහාමය. එය ආර්යශූර පාදයන් මෙසේ ඉදිරිපත් කරයි.
“ නායං යත්න: සාර්ව භෞමත්වමාප්තුං - නෛව ස්වර්ගං නාපවර්ගං නකීර්තිං ත්‍රාතුං ලොකානිත්‍යං ත්‍වාදරො මේ - යාඥා: ක්ලේශෝ මාච බුදස්‍යමෝඝ: ”
“ මේ උත්සාහය තෙම චක්‍රවර්ති බවට නොවේ. ස්වර්ගයට පැමිණෙන්නට නොවේ. මෝක්‍ෂයට පැමිණෙන්නට නොවේ. කීර්තියට පැමිණෙන්නට නොව්. ලෝකයා ආරක්ෂා කරන්නට මාගේ මේ ආදරය වේ. මේ බ්‍රාහ්මණයාගේ ඉල්ලීමේ දුක හිස් නොවේවා ”
මෙහිදී පැහැදිලිව දක්නට ලැබෙන්නේ බුදුවීම සඳහා කරනු ලබන පරිත්‍යාගයක් නොව යාචකයාගේ ඉල්ලීම පූර්ණත්වයට පත් කිරීම සඳහා වූ පරිත්‍යාගයක් බවය.
ඒ අනුව මහායාන ආභාෂය ජාතක මාලාවට ලැබී ඇති අවස්ථාවක් වශයෙන් මෙය ද පෙන්වා දිය හැකිය. අගස්ත්‍ය ජාතකයේ දී ද බෝසතාණන් වහන්සේගේ පරමාර්ථය ලෝකවාසීන් ජාති,ජරා,ව්‍යාධි,මරණ ආදියෙන් ආරක්ෂා කිරීමයි. ඒ බව පහත සඳහනින් කියවේ.
“ පුන: පුනර්ජාති රතීව දු:ඛං - ජරා විපත් ව්‍යාධි විරූපතාශ් ච මර්තව්‍ය මිත්‍යා කුලතා ච බුද්ධේර් - ලෝකාන තස්ත්‍රාතුමිති ස්ථිතෝස්මි ”
“ නැවත නැවත ඉපදීම ද ජරාව විපත්තිය ව්‍යාධිය යන විකාර භාවයෝග මැරිය යුතුය යන බුද්ධියගේ ව්‍යාකූල බව ද ඉතාම දුක් වන්නාහ. එහෙයින් ලෝකවාසීන් මේ ජාත්‍යාදියෙන් ආරක්ෂා කරන්න යැයි සිටියේ වෙමි. ”
ජාතක මාලාව මෙබඳු මහායාන ආභාෂයක් ලැබුන ද මෙකී ග්‍රන්ථය ඍජුවම මහායාන කෘතියක් බව කිව නොහැකිය. ථෙරවාදී බෞද්ධ ලක්‍ෂණ මෙහි සුලභව හමුවේ. ග්‍රන්ථාරම්භයේ දී ද ආර්යශූර පාදයෝ තෙරුවනට නමස්කාර කරමින් බෝධිසත්ව වැනුම සිදු කළහ. මහායානිකයෝ බුදුරජාණන් වහන්සේට,බෝසතුන්ට විනා සංඝරත්නයට නමස්කාර කිරීමක් නොකරති. ඒ අනුව ථෙරීය සංස්කෘත ග්‍රන්ථයක් වන ජාතක මාලාවෙහි මහායාන ධර්මය ඉගැන්වෙන බෝධිසත්ව සංකල්පය සහ තදානුබද්ධ ආභාෂයන්ගෙන් ද පෝෂණය වී ඇති අයුරු කීම වරදක් නොවේ.
භාවිත කාව්‍ය උපක්‍රම
කාව්‍ය ප්‍රබන්ධයක් කිරීමේ දී සැළකිය යුතු කරුණු කිහිපයක් පවතී. ඒ අතර අලංකාර,කාව්‍ය ගුණ ඇතුළත් වීම ප්‍රධාන වේ. මෙකී ගුණයන් ගිලිහුණු විට කාව්‍ය ප්‍රබන්ධය නීරස වේ. ශ්‍රාවක පාඨක හදවත් තම කාව්‍යයේම බද්ධ කොට තබා ගැනීමට කවියා නිරතුරු උත්සුක විය යුතුය. එය සාර්ථක වූ තැන ස්වකීය කාව්‍ය කෘතීන් පාඨක ජනයා අතර සම්භාවනාවට පත් වේ. ජාතක මාලාව තුළ එකී ගුණයන් සමව පවත්වාගෙන යාමට ශූරපාදයෝ පොහොසත් වී ඇත. ඒනිසාම ජාතක මාලාව ඉතා අගනා බෞද්ධ ග්‍රන්ථයක් වශයෙන් පමණක් නොව සාහිත්‍ය ග්‍රන්ථයක් වශයෙන් ද ජනාදරයට පාත්‍ර වී පවතී . මෙහිදී ආර්යශූර පාදයන්ගේ පරමාර්ථය බෝධිසත්ව චරිත වර්ණනා කිරීමයි. බෝධිසත්ව චරිතයන්ට ද හානියක් නොවන පරිදි සුවිනීතව කාව්‍ය රචනා කිරීමට ඔහු පොහොසත්කම් ලබා ඇත. ජාතක මාලාව හුදු කාව්‍ය රචනයක් නොව ධර්ම ග්‍රන්ථයකි. එබැවින් ජාතක මාලාව ඇතැම් අවස්ථා සිද්ධි ඉදිරිපත් කිරීමේ දී සෘංගාරාදී නව විධ රසයන්ට බාධක පැනවීමට ද සිදු වු බව පෙනේ. කෙසේ වෙතත් ජාතකමාලාකරු සහෘද සිත බැඳ තබා ගැනීමට අනුගමනය කළ කාව්‍ය උපක්‍රම කිහිපයක් මතුවට දක්වනු ලැබේ.
ජාතකමාලාවට මූලාශ්‍ර සැපයූ ග්‍රන්ථ වල උපමා දක්නට නොලැබේ. එහෙත් සුඛාවබෝධය සඳහා ඒඑ ් චරිත අවස්ථා විස්තර කිරීමට ආර්යශූර පාදයෝ උපමා භාවිත කිරීම මෙහි පෙනෙන කාව්‍ය උපක්‍රමයකි. ස්වකීය කාව්‍ය රචනය තුළ පාඨකයා ඇදබැඳ තබාගැනීමට එය ඉවහල් වූ බව පෙනේ.
“ පර්වදිවසේෂු ච පෝෂධනියම ප්‍රශම විභූෂණ: ශීර:ස්නාත: ශුක්ලක්‍ෂෞමවාසා හිමගිරි ශිඛර සංනිකාශං ”
“වෛඩූර්ය කුට්ටිම මනෝහර ශාද්වලානි ” “තස්‍ය යත්නානුරෝධේන පපාතාම්බු කමණ්ඩලෝ: පද්ම පත්‍රාභිතාමාභ්‍යාං නෙත්‍රාභ්‍යාං ස්වමේවතු”
“ දානවර්ෂ කෘතයුග මේඝ ඉව වවර්ෂ”
“තුභ්‍යමෙව ප්‍රයච්ඡාමි මන්‍ද්‍රිං භාර්යාමිමාවහම් ව්‍යතීත්‍ය නහි ශිතාංශූං චන්‍ද්‍රිකා ස්ථාතු මර්හති”
ආදී උපමා තුළින් ඹහුගේ අපේක්‍ෂාව වූයේ පාඨකයාට රසවත් අයුරින් ජාතක කථා අවබෝධ කර දීමයි. මන්‍ද්‍රි දේවිය දරු දුක ඉවසාගත නොහැකිව සිහිසුන්ව වැටෙන අයුරු “ ශෝකාග්නිනා පරිගත හෘදයා ඡින්න මූලේව ලතා නිපපාත ” යනුවෙන් දක්වා ඇත. මේ අනුව ජාතකමාලා කතුවරයා උපමා යොදාගෙන රසවත් උපදේශ ගෙනහැර දැක්වීමට ද විශේෂ සමත් කමක් දක්වා ඇති බව මින් පැහැදිලි වේ . එමෙන්ම ජාතක කථාවන් කීම පමණක් නොව සාහිත්‍යමය රසාස්වාදයක් ඇති කිරීමට ද උපමා භාවිත කර ඇති බව පෙනේ.
තව ද ජාතක මාලාවේ පෙනෙන වැදගත් රචනා උපක්‍රමයක් නම් අවස්ථා නිරූපණය සහ පුද්ගල චරිත නිරූපණයයි. ඔහු හඳුන්වා දෙන චරිත ඉතා නිරවුල්ය. පැහැදිලිව වහා අවබෝධකට හැකිය. සෑම පුද්ගල චරිතයක් ම සෑම අවස්ථා නිරූපණයක්ම හිත් එළවන අයුරුන් ගොඩනගා ඇත. එනිසාවෙන් පාඨක හදවත් තුළ චිත්තජ රූප මැවෙනුයේ සජීවි බවක් ද එක් කරමිනි. පහත සඳහන් උදාහරණ පිරික්සා බලන්න.
“ යුවාපි වෘද්ධෝප ශමාභිරාම: - තේජස්ව්‍යපි ක්‍ෂාන්ති සුඛාස්වභාව: විද්වානපි ඤාණමදානභිඥ: - ශ්‍රියා සමෘද්ධෝප්‍යවලේප ශුන්‍ය : ”
“ අමෘෂ්‍යමාණ: ස ජගද්ගතානං - දු:ඛොදයානං ප්‍රසෘතාවලේපම් දානේෂුවර්ෂි කරුණෝරුචාප:- තෛර්යුද්ධ සංරම්භමිවාජගාම”
සාමාන්‍ය පුද්ගල චරිතවලට වඩා ගුණ රාශියක් බෝධිසත්ව චරිත තුළ පවතී. බෝසත් චරිතයක කැපීපෙනෙන ලක්ෂණය පරාර්ථචරියාවයි. එබඳු ගුණ ඉතාම සරලව සම්පිණ්ඩනය කර චරිතයක් ගොඩනැඟීම ඉතා පහසු නොවේ. එහෙත් ආර්යශූර පාදයෝ බෝසතුන් තුළ පවතින සියලු ගුණ වෙස්සන්තර චරිත වර්ණනාවේ දී නිරූපණය කොට ඇත. සන්සුන්කමින්, ඉවසීමෙන් ,උගත්කමින්, නිරහංකාර බවින් පමණක් නොව අසීමිත කරුණාව,ත්‍යාගශීලි බව යන ශ්‍රේෂ්ඨ ගුණයන්ගෙන් වෙස්සන්තර චරිතය පරිපූර්ණත්වයට පත්ව ඇත.
“ අථාත්‍ර ව්‍යඝ්‍ර වනිතාං දදර්ශ ගිරි ගහ්වරේ ප්‍රසූති ක්ලේශ දෝෂේණ ගතාන් නිසපන්ද මන්දතාම් ”
“පරික්‍ෂා මෝක්‍ෂණ යුගාං ක්‍ෂුධා ඡත්තරෝදරිම් ආහාරමිව පශ්‍යන්තීං බාලාන් ස්ව තනයානපි ”
“ ස්තන්‍ය තර්ෂාදුපසෘතාන් මාතෘ විස්‍රම්භ නිර්ව්‍යථාන් රොරූයිත රවෛ: ක්‍රෑරෛර්භර්තසයන්තීං පරානි ච ”
ඉත්බිති ඒ පර්වත ගුහාවෙහි ප්‍රසව පීඩා දෝශයෙන් නිශ්චලත්වයට හා මුලා බවට පැමිණියා වූ වැහීරී ගිය නෙත් දෙකක් ඇත්තා වූ සගින් දුර්වල වූ උදරයක් ඇත්තා වූ කිරි පිපාසයෙන් එළඹියා වූ මව් කෙරෙහි විශ්වාසයෙන් නිර්භය වූ ස්වකීය දරුවන් පවා ආහාරයක් මෙන් බලන්නා වූ රළු වූ අතිශයින් රාවය කරන ලද නාදයෙන් අන් දරුවන්ට මෙන් භය කරන්නා වූ මෘග දෙනක් දුටුවේය.
බඩ සයින් පෙළෙන ව්‍යඝ්‍ර ධේනුව පිළිබඳ කරනු ලබන මෙකී විස්තරය පාඨක හදවත් තුළ රූප රාමු මෙන් මැවි මැවී පෙනේ. ආර්යශූර පාදයෝ ඒ ඒ චරිත ස්වභාවයෙන් ම මුලුමනින්ම අධ්‍යයනය කර ඉතාමත් දක්‍ෂ අයුරින් චරිත නිරූපණය කොට ඇති බව පෙනේ.
“ අථ කදාචිත් මූලඵලාර්ථං ගතායං රාජපුත්‍ර්‍යාන් පුත්‍රයො: පරිපාලන නිමිත්තං ආශ්‍රම පදං අශූන්‍යං කුර්වානෙ රාජපුත්‍රෙ මාර්ගරේනු පරුෂීකෘත චරණප්‍රජංග: පරිශ්‍රමක්‍ෂාම නයනවදන: දණ්ඩකාෂ්ඨාවබද්ධස්කන්ධාවසක්තකමණ්ඩදු: බ්‍රාහ්මණ: පත්න්‍යා පරිචාරකානයනාර්ථං ස්මර්පිතදෘඪසන්දේශ: තං දේශං උපජගාම. අථ බෝධිසත්ව: චිරස්‍ය අර්ථි ජනං දෘෂ්ට්වා අභිගතං මන:ප්‍රහර්ෂාත් සමූපජායමාන නයන වදන ප්‍රසාදං ප්‍රත්‍යද්ගම්‍ය ස්වාගතාදි ප්‍රිය වචන පුර: සරං ප්‍රවේශ්‍ය ච ඒනං ආශ්‍රම පදං කෘතාතිථි සත්කාරං ආගමන ප්‍රයෝජනං අපෘච්ඡත්. ”
අවස්ථා නිරූපණය කිරීමේ දී ආර්යශූර පාදයෝ එය තාත්විකව ඉදිරිපත් කර ඇත. බමුණගේ ස්වභාවය විස්තර කරන තැන බොහෝ දුරක් පා ගමනින් පැමිණි නිසාවෙන් දූවිලි සහිත පාද ඉතා වෙහෙසට පත් වූ නිසා වූ ඇස් සහ මුහුණ සැරයටියන් බැඳ කරේ තබාගත් කෙණ්ඩිය ඇති ඒ ස්වරූපය කරුණා රසය ද මුසු වූ අතිවිශිෂ්ඨ තාත්වික වැනුමකි.
එමෙන්ම බෝධිසත්වයන් (වෙස්සන්තර) “ පැමිණීම යහපති ” යන මිහිරි වදන් එක් කරමින් ආගන්තුක සත්කරා කරන අයුරු දක්වන අවස්ථාව ඉතාම සිත් ගන්නා සුළුය. මෙකී අවස්ථා නිරූපණයත් සමග ශූරපාදයන් පාලකයන්ට උපදේශයක් ද ලබා දෙයි. එනම් තමන්ගෙන් උපකාරයක් බලාපොරොත්තුවෙන් පැමිණි අයෙකුට ඉතාමත් යහපත් වචනයෙන් පිළිගත යුතු බවත්, ආගන්තුක සත්කාර කළ යුතු බවත්ය.
තවද අවස්ථා නිරූපණය කෙරෙහි ආර්යශූර පාදයෝ දැක්වූ දක්‍ෂ පක්‍ෂ භාවයන් ප්‍රකට කෙරෙන නිදසුනකි,මන්‍ද්‍රී බිසව ආහාර රැගෙන අසපුවට පැමිණිම. ඇය වනමුල් ඵල රැගෙන විපිලිසර සිත් ඇත්තියක මෙන් අසපුවට පැමිණෙයි. එහිදී ඇය දරුවන්ට කිසියම් කරදරයක් වී ඇද්දැයි බියට පත් වෙයි.පරිසරයේ පවතින නිහඬ භාවයත් දරුවන්ගේ නොදැකීමත් අතර පවතින සම්බන්ධය ඊට මනාව ගලපයි.
“ රුවන්ති කස්මාච්ච න පක්ෂිණෝ ’ප්‍යමී - සමාකලාස්තද්වධ සාක්‍ෂිණො යදි තරංග භංගෛර විනීත කෝපයා - හෘතෞ නුකිං නිම්නගයාති වේගයා ”
“ අප්‍යනිෂ්ට නිවේදිනාං නිමිත්තනාං මච්ඡරිරෙම විපාකො භවේත් කිංනු ඛල්විදමනිමිත්තාපවෘත්ත ප්‍රහර්ෂමරතිතමිස්‍රයාවච්ඡාද්‍යමානං විදූවතීව හෘදයං. විස්‍රස්‍යන්ත ඉව මෙ ගාත්‍රාණි. ව්‍යාකූලා ඉව දිග්විභාග: භ්‍රමතීව චේදං පරිඨවස්ත ලක්‍ෂමීකං වනමිති.අථ අනුප්‍රවිශ්‍ය ආශ්‍රම පදං ...............”
දරුවන්ගේ නොදැකීම මවකට ඉවසුම් නොදෙන්නකි. මන්‍ද්‍රී බිසව ස්වකීය දරුවන්ගේ නොදැකීමෙන් ශෝකයට පත් වන ආකාරය තම සිතට පමණක් නොව ශරීරයට ද එය දරාගත නොහැකිව අසපු පියසට පැමිණෙන අයුරු තාත්විකව ඉදිරිපත් කර ඇත. මෙකී සුවිශේෂී අවස්ථා නිරූපණයන් නිසාවෙන් ම පාඨකයා තුළ ජාතක මාලාව දිගු කලක් සම්භාවනාවට පත් වෙමින් පවතී.
ජාතක මාලාවේ භාවිත තවත් රචනා උපක්‍රමයක් නම් කථා ආරම්භයේ දී කථාව පිළිබඳව ඉඟියක් ලබා දීමයි. ජාතක කථාවෙන් කියැවෙන උපදේශයත් සාරාංශව ඉදිරිපත් කරනුයේ කුතුහලයක් ද පාඨකයාගේ හදවතට එක් කරමින්ය. කථාව කියා දැනගැනීමට ආශාවක් ද ඒ තුළින් ජනිත වේ. පහත සඳහන් වනුයේ එයට උදාහරණයෝය.
“ න කල්‍යාණාශයා: පාප ප්‍රතාරණාමනුවිධීයන්ත ඉත්‍යාශය ශුද්ධෞ යතිතව්‍යම් තද්‍යාථානුශ්‍රෑයතේ . ”
(යහපත් අදහස් ඇති අය පවුකාර වැඩවල නොපෙළඹෙන්නාහ යැයි අදහස් පිරිසිදු කිරීමෙහි උත්සාහ කළ යුතු.)
“ න පර දු:ඛාතුරා ස්ව සුඛමවේක්‍ෂන්තෙ මහා කාරුණිකා : තද්‍යාථානුශ්‍රෑයතේ.”
(අනුන්ගේ දුකින් පීිඩිත වූ මහා කරුණා ඇත්තෝ ස්වකීය සුඛය නොඑළඹත් ඒ මෙසේ අසනු ලැබේ.)
“ න විභව ත්‍ථයාවේක්‍ෂයා සමෘද්ධ්‍යාශ්‍යා වා ප්‍රදාන වෛඩූර්යමුපයාන්ති සත්පුරුෂා: තද්‍යථානුශ්‍රෑයතේ.”
(සම්පත් විනාශය දැකීමෙන් හෝ සමෘද්ධී ආශාවෙන් හෝ සත්පුරුෂයෝ දන් දීමෙන් වෙන් වීමට නොයති.එය යම්සේ අසනු ලැබේ ද එසේ උපදේශ කරනු ලැබේ.)
මෙසේ උපදේශ මුඛයෙන් ජාතක කථාව ආරම්භ කොට කථාවසානයෙහි ද උපදේශ රාශියක් එක් කරමින් එහි පරමාර්ථය සංක්‍ෂිප්තව දක්වයි. මෙය ද ජාතක මාලාවෙහි පෙනෙන සුවිශේෂී රචනා ක්‍රමයකි. මෙකී ක්‍රමය සෑම ජාතක කථාවකම පෙනෙන ලක්‍ෂණයකි. පහත සඳහන් වනුයේ එයට උදාහරණ කිහිපයකි.
“න පශුහිංසා කදාචිද්‍යභ්‍යුදයාය දානදම සංයමාදයස්ත්වභ්‍යුදයායෙති තදර්ථිනාදානාදි පරෙණ භවිතව්‍යං”
සත්ව හිංසාව කිසි කළෙකත් අභිවෘද්ධිය පිණිස හේතු නොවේ. දීම ආත්ම දමනය හික්මීම ආදිය වනාහි අභිවෘද්ධිය පිණිස වේ. මෙසේ අභිවෘද්ධිය කැමැත්තන් විසින් දන් දීම ආදියෙහි නියැලුණෙකු විය යුතුයි.
“ සාරදානං දානමාහුර්ධනානා - මෛශ්වර්යාණං දානමාහු නිදානම් දානං ශ්‍රීමත්සජ්ජනත්‍වාවදානං - බාල්‍යප්‍රඥෛ: පාංශුදානං සුදානම් ”
දානය ධනයන්ගේ සාරය ගැනීමක්ය. දානය ඓශ්චර්යන්ට නිදානයැයි කියති. දානය ශ්‍රීමත් වූ සජ්ජනයන්ගේ චරිතය වේ. බාල ප්‍රඥා ඇත්තවුන් විසින් කරන ලද බැලිබත් දීම ද ශෝභා දානයක් වන්නේය.
තව ද ජාතක මාලාව රසවත් වීමට හේතු වී ඇත්තේ ග්‍රන්ථය පුරා දිවෙන ප්‍රසාද ගුණයෙන් යුක්ත වු වාග් මාලාවයි. එසේම අනුප්‍රාස බහුලව යෙදීම ද කාව්‍ය රසෝද්වීපනය වීමට හේතු වී ඇති අයුරු පහත සඳහන් පද්‍යයෙන් පැහැදිලි වේ.
“ නිර්දුර්ජනාන්‍යනුපභුක්ත සරිත්තරූණි - නානාවිභංග විරුතානි මෘගාකුලානි වෛඪූර්යකුට්ටිම මනෝහරශාද්වලානි - ක්‍රීඩාවනාධික සුඛානි තපෝවනානි ”
ඔජෝ ගුණයෙන් ද හීනත්වයකට පත් නොවූ ජාතක මාලාව සමාස බහුලව යොදා ගනිමින් ඉන් පාඨකයා වෙහෙසට පත් නොකරයි. එබැවින් එය ශ්‍රාවක පාඨක දෙපිරිසටම කර්ණ රසායනයට ද හේතු වී ඇත.
“ අථ මන්‍ද්‍රී විප්‍රියෝපනිපාත ශංසිභිරනිෂ්ටෛර්නිමිත්තෛරුපජනිතවෛමනස්‍යා..................”
“ චක්‍රාද්‍යුපද්‍රවත්‍වාදකණ්ඨකාමසපත්නා මෙකාතපත්‍රාංදායස්‍ය .............”
මේ අයුරින් ආර්යශූරපාදයෝ ස්වකීය කාව්‍ය කරණයේ දී සුමට ලිහිල් වාග් මාලාවකින් සහ කාව්‍ය උපක්‍රම මඟින් ජාතක මාලාව රසවත් කිරීමට සමත් වී ඇත. නවවිධ කාව්‍ය රසයන්ගෙන් අනූනව නවමු කාව්‍ය රීතියක් අනුගමනය කිරීම ජාතක මාලාව සම්භාවනාවට පාත්‍ර වීමට හේතු වී ඇති බව පෙනේ.
තවද ප්‍රතිභා පූර්ණ කවියෙකු වශයෙන් ආර්යශූර පාදයන් ස්වකීය ජාතක මාලාවෙහි දක්වා ඇති පෙර නොවූ විරූ නිර්මාණ ශක්තිය සංස්කෘත බෞද්ධ කාව්‍ය රචනා කෙරෙහි පාඨක ජනයා ආශක්ත කරනු ලබයි. කාව්‍ය රසය විඳින ගමන් ඒ තුළින් ධර්මාවබෝධය ලබා ගැනීමට හැකි වීම ජාතක මාලාවෙහි ඇති තවදු සුවිශේෂත්වයකි.
ආර්යශූර පාදයෝ පිරිසිදු නිරවුල් වාග් මාලාවක් සහජයෙන් උරුම කරගත්තෙකි. ඔහුගේ මුවින් නිරායාසයෙන් ගලහැලුණේ සංවේදී බෝසත් චරිතයන් ය. එනිසාවෙන් උත්තුංග ගුණ සමුදායෙන් පරිපූර්ණත්වයට පත් වූ බෝසත් චරිත හමුවෙහි පාඨක ජනයා භක්තමත් වූයේ ආර්යශූර පාදයන් සතුව පැවති රචනා කෞශල්‍ය භාවය නිසාවෙනි.
